Historisch Bewijs: Baanbrekend onderzoek naar kunsthistorische voorwerpen

In drie Nederlandse musea staat een boekenkist waarin Hugo de Groot in 1621 uit Slot Loevestein zou zijn gevlucht. Maar er kan er maar één de echte zijn…. In het nieuwe programma Historisch Bewijs wordt de zoektocht van een team experts van het Rijksmuseum gevolgd. Zij doen er alles aan om de onderste steen boven te krijgen in een baanbrekend onderzoek naar deze boekenkisten en andere unieke voorwerpen van groot historisch belang. Voor eens en altijd komt er antwoord op de vraag: Is het echt of niet?

Het team onderzoekt onder meer verfzakjes die van Rembrandt zouden zijn geweest. Als deze echt zijn, dan is dat wereldnieuws want van zijn schildermateriaal is nooit iets teruggevonden. En is de zilveren schaal van Piet Hein (Rijksmuseum) werkelijk afkomstig van de zilvervloot, de grootste roofbuit uit onze vaderlandse geschiedenis?

Relieken
In onze musea liggen talloze objecten als deze. Een hoed, een zwaard of een kist; ooggetuigen van belangrijke nationale historische gebeurtenissen. Deze objecten staan symbool voor iets groots, een bepalend historisch moment. Het gaat niet om zomaar een zwaard en niet om zomaar een kist. Het zijn historische relieken, die de Nederlander dichterbij de nationale geschiedenis brengt.

Onderzoek
Naar veel van deze relieken is nooit eerder goed onderzoek gedaan. Zijn ze wel echt stille getuigen van de geschiedenis geweest? Voor het eerst wordt natuurwetenschappelijk en materiaaltechnisch onderzoek gecombineerd met historisch archief- en bronnenonderzoek. De zoektocht voert langs laboratoria, archieven, musea, bibliotheken en privéverzamelingen. Er wordt gebruik gemaakt van de meest innovatieve en geavanceerde onderzoeksmethodes. Steeds komt ook weer de vraag bovendrijven waarom we zoveel waarde hechten aan deze relieken. Welk verhaal vertellen zij?

Experts
Het team van experts van het Rijksmuseum bestaat uit Martine Gosselink, hoofd geschiedenis, Robert van Langh, hoofd Conservation & Science en Stephanie Archangel, conservator.Martine Gosselink: “Het Rijksmuseum vindt het belangrijk om aan waarheidsvinding te doen, om feiten van fictie te onderscheiden. We hebben nu de mensen en technieken voor een dergelijk onderzoek voorhanden. We doen het niet alleen omdat het kan, we verrichten het onderzoek bovenal omdat we de waarheid boven tafel willen krijgen.”

Waarde
Uit het onderzoek kan blijken dat een reliek niet gekoppeld kan worden aan dat bepalende moment uit de geschiedenis. Dat wil volgens Gosselink niet zeggen dat het zijn museale waarde verliest. “Zo’n object is ooit bedacht en gemaakt als een reliek. Iemand heeft in zo’n geval de moeite genomen om een willekeurig voorwerp te verheffen tot een bijna heilig object en te koppelen aan een cruciaal moment in onze nationale geschiedenis. Vervolgens worden ze door mensenmassa’s aangeraakt, bewonderd. Het hele verhaal om dat object heen, van het creëren ervan tot de verering, dat maakt het tot een reliek. Het is waardevol dat de verhalen achter de relieken dankzij dit onderzoek en het programma opnieuw verteld kunnen worden.”

Afleveringen
De relieken die worden onderzocht zijn, in volgorde van uitzending, het beulszwaard waarmee Johan van Oldenbarnevelt werd onthoofd (Rijkmuseum, de Staatliche Kunstsammlungen), de verfzakjes van Rembrandt (Collectie Six), de hoed van Ernst Casimir (Rijksmuseum), de Piet Heyn-schaal (Rijksmuseum), de boekenkist van Hugo de Groot (Rijksmuseum, Slot Loevestein, museum Prinsenhof) en de tong en vinger van de gebroeders de Witt (Haags Historisch Museum).