Historisch Bewijs: zijn het wel echt de tong en vinger van Johan en Cornelis de Witt?

Zijn de tong en de vinger die al 130 jaar in het Haags Historisch Museum liggen daadwerkelijk van Johan en Cornelis de Witt zoals wordt aangenomen? Deze vraag stond centraal in de zesde aflevering van het AVROTROS-programma Historisch Bewijs dat vanavond op NPO 2 werd uitgezonden. Onomstotelijk bewijs is helaas niet gevonden omdat er geen DNA-profiel opgesteld kon worden. Wel is er een sterke herkomst en een zeer hoopgevend resultaat van de CT-scan op de vinger.

In het programma Historisch Bewijs van AVROTROS wordt de zoektocht van een team experts van het Rijksmuseum gevolgd. Zij doen er alles aan om de onderste steen boven te krijgen in een baanbrekend onderzoek naar de echtheid van kunsthistorische voorwerpen. Voor het eerst wordt natuurwetenschappelijk en materiaaltechnisch onderzoek gecombineerd met historisch archief- en bronnenonderzoek.

Gruwelijke lynchpartij
Een complot in de hoogste kringen van de Republiek der Zeven Nederlanden leidt tot een van de gruwelijkste gebeurtenissen in de nationale geschiedenis. Johan de Witt, de belangrijkste politicus van dat moment wordt samen met zijn broer en bestuurlijke rechterhand Cornelis in 1672 gelyncht door een opgehitste bevolking. Ledematen worden afgesneden en per opbod verkocht. Een tong van Johan en een vinger van Cornelis liggen als stille getuigen in het Haags Historisch Museum. Althans, dat wordt al eeuwen beweerd, maar is dat wel zo?Historisch onderzoekDe zoektocht naar de herkomst start in de archieven van het Haags Historisch Museum. Daar ontdekken conservator Stephanie Archangel en hoofd geschiedenis Martine Gosselink dat de herkomst van de tong en de vinger via een familie en een Amsterdamse burgemeester zijn terug te leiden naar het jaar waarin de lynchpartij plaatsvond.

Materiaaltechnisch onderzoek
In het materiaaltechnische deel van het onderzoek hoopt Robert van Langh, hoofd Conservation & Science, een DNA profiel te kunnen samenstellen. Maar is dat mogelijk met ledematen van 350 jaar oud? De afdeling Ancient DNA van het Forensisch Laboratorium voor DNA-onderzoek (FLDO) van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) gaat de uitdaging aan. Zij moeten daarbij werken met minuscule monsters van de tong en vinger – de relieken moeten immers intact blijven - en dat bemoeilijkt de zaak enorm. Daarnaast moet het vergeleken worden met het DNA dat onomstotelijk van een direct familielid is. Er zijn geen levende nazaten meer en dus wordt met toestemming van alle betrokken partijen het graf van vader en moeder De Witt in de Grote Kerk in Dordrecht geopend. Niemand weet of en wat ze daar zullen aantreffen. In het graf worden uiteindelijk een losliggend schedel en botten gevonden die in een laagje water liggen. Op de plek waar de moeder zou moeten liggen, vinden de onderzoekers een heiligbeen waaruit opgemaakt kan worden dat de persoon in kwestie een blaasontledigingsstoornis had en dat klopt met de informatie die Martine Gosselink over de moeder van de broers heeft.

Grote waarschijnlijkheid, maar geen zekerheid
De puzzel is nog niet compleet. Onomstotelijk bewijs is er niet omdat er geen DNA-profiel kon worden opgesteld. Al het materiaal is veiliggesteld zodat er in de toekomst hopelijk wetenschappelijke ontwikkelingen zijn die dit wel mogelijk maken. Er is wel een hele sterke herkomst en er zijn de resultaten van de micro CT scan op de vinger. Op basis daarvan stelt het team dat de vinger van Cornelis de Witt moet zijn geweest.

Lex van Tilborg, conservator bij het Haags Historisch Museum: “Wij zijn blij dat deze overblijfselen met grote mate van zekerheid kunnen worden toegeschreven aan Johan en Cornelis de Witt. De vraag of deze écht zijn heeft het Haags Historisch Museum sinds de schenking in 1889 bezig gehouden. In het museum zijn we van mening dat je, als dat mogelijk is, moet proberen de echtheid van deze overblijfselen vast te stellen, ook als dat betekent dat de uitkomst misschien negatief is. Uit eerder onderzoek van het Nederlands Forensisch Instituut uit 2011 was al gebleken dat het daadwerkelijk om menselijke resten gaat en dat het lichaamsdeel dat tot dan toe bekend stond als de teen van Cornelis de Witt in werkelijkheid een vinger is. Met dit onderzoek zijn we weer een stapje dichterbij gekomen!”

Reza Gerretsen, arts-forensisch antropoloog die ook in 2011 de tong en vinger onderzocht: “Geweldig was het om opnieuw onderzoek te verrichten aan de tong en de vinger van de gebroeders De Witt. Het blijft één van de mooiste niet-forensische onderzoeken waaraan ik heb gewerkt.”